Joseph Martin Kraus

Vun Wikipedia
Da Joseph Martin Kraus

Da Joseph Martin Kraus (Josef Maddin Kraus) (* 20. Juni 1756 in Mildeberg, † 15. Dezember 1792 in Stoggholm) is en klassischer Kombonischt gwest, wu aus-em Odewald waa un in Schwede gewirgt hot. Er waa en Verdreder vun da Månnemer Klassig. Ma sescht aa zu-m da „Odewälder Mozat“.

S Haus in Mildeberg, wu er uf di Welt kumme is

Soi Leewe[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

Kindheid[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

S Trunzerhaus in Buche

Da Joseph Martin Kraus is am 20. Juni 1756 in Mildeberg als Sohn vum kurmainzische Beamde Joseph Bernhard Kraus un da Anna Dorothea, geboarene Schmitt, uf di Welt kumme. Da Großvadder midderlischerseids, Johann Martin Schmitt, waa Senador vun da Schdadt Mildeberg un Käischebaumeischder, wu e paa Käische in da Umgewung gebaut hot. Aa des Gebortshaus vum Kraus am Majktblatz in Mildeberg schdammt vun-em. Da Kraus hot dreizäh Gschwisder ghatt. Siwwe davuu sin schun als Kinner gschdorwe. Ää Schwesder, di Marianne (1765 – 1838) is Molerin worre. Di erschde Johre hot di Familje in Amorbach gewuhnt, wu da Vadder Stadtschreiwer waa. 1761 is da Vadder kurmainzischer Amdskeller in Borke un ball druff in Buche worre. Di Kellerei un di Wuhnung in Buche ware im Trunzerhaus, wu heit noch schdeht. In Buche hot da Kraus Ladein, Klavier, Geig un Gsang gelernt. Schun im Alder vun siwwe bis acht Johr hod-er e außergewähnlische mussikalische Begawung ghat. Wie-er zwelf waa, isser noch Månnem ufs Jesuidegimnasjum un ins Seminarium musicum vum Jesuide-Kolleg gånge. Er hot Mussig, Geig, di ladeinisch un di deitsche Schbrooch gelernt un soi erschde Schdigge komboniert, fä de Goddesdinscht in da Jesuidekäisch. Aa Gedischde hod-er gschriwwe un vorgedraare.

Schdudium[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

Da Kraus als Schdudent 1775 in Erfurt
E Scheareschnitt-Selbschtporträä aus da Zeit in Geddinge

Ab Åfang 1773 hot da Kraus an da Mainzer Uni Jurra un Filosofie schdudiert. Soi Eldern hawwe gemeint, er kennt e ähnlischi Laufbåhn oischlare wie soin Vadder. Schun im November 1773 is-er noch Erfurt gewechselt, wu di kadolische un efångelische Käischemussig grad e Bliidezeit ghatt hot. Des hot de Kraus begeischdert. Weje-mne Verlaimdungsbrozeß geje soin Vadder is-er ab em November e Johr lång noch Buche zuriggange. Di Zeit dort hod-er zum Hunde Dressiare un Komboniare genitzt. Da Tolon, e Drauerschbiel in drei Agde, is dabei rauskumme, un mehrere Werge Käischemussig. Noch sellem Johr hod da Kraus, vun 1776 bis 1778, in Geddinge weider Jurra schdudiert. Dort hod-er sisch de Nochfolger vum Geddinger Hainbund ǎgschlosse, are liderarische Grubb, wu di Nadur veehrt hot un da Schdreemung vum „Schdurm un Drang“ nåhgschdanne is. Doher hod-er sisch mähner mid Lidaradur un Mussig befaßt un Gedischde, Drame un Oratoarie gschriwwe. In seller Zeit hot sisch zum erschdemol soi Krånkheit, Tuberkulos, bemejgbaa gemacht.

Reise[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

Weil-er in Deitschland kaum e Schåås fä sisch als Mussiger gsehe hot, is da Kraus 1778 iwwer soin schwedische Kummiliton Carl Strindsberg druff kumme, noch Stoggholm in Schwede zu gehe. Åfangs waa-s e schweri Zeit, wu-er deils in diefer Aamut lewe gemißt hot. Erscher di Uffiehrung vun soiner Ober Proserpin 1781 hod em de needische Erfolg gebrocht un er is zum Kabellmeischder ernannt worre. Fä-s neie Obernhaus hod-er di Ober Aeneas in Karthago komboniert, wu awwer soinerzeit net ufgfiehrt worre is. Da schwedische Keenisch Guschdav III. hod-en beuffdragt, e Schdudiereis dursch Åiroba zu mache un sisch dodebei di Theader ååzugugge. Vun 1782 bis 1786 hod en di Reis in de Odewald, noch Berlin, Dresde, Leibzisch, Månnem, Wirzburg, Regensburg, Wien (e halwes Johr), Esterháza, Triest, Wenedisch, Bolonja, Råm, Neabl, Marseille, Pariss (zwee Johr) un London gfihrt. Er is dem Roman Hofstetter, Kombonischt im Benedigdinerkloschder Amorbach, un de Kombonischde Christoph Willibald Gluck, Johann Georg Albrechtsberger, Joseph Haydn, Antonio Salieri un em bedeidende Mussigtheorediger Padre Giovanni Battista Martini begegent. In Amorbach, wo-r-er soi Familje bsucht hot, hod-er fä di neie Sturm-Orgel in da Abdeikäisch e Stella Coeli komboniert.

Stoggholm[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

Zurigg in Stoggholm is-er 1787 zum Hofkabellmeischder un Diregder vun da Keniglische Mussigakademie ernannt worre. Er hot kombioniert un Konzerde un Obern vun sisch selwer un vun annare Kombonischde uffgfierht. Außerdemm hod-er di Uffgab ghat, des Mussig- un Theaderwese nei zu organisiere. Soi Krånkheit, di Tuberkulos, hod-em mähner un mähner zu schaffe gemacht. Am 15. Dezember 1792 is-er im Alder vun nur sechsedreißisch Johr dråå gschdorwe. Noch soim eigene Wunsch is-er uf da Halbinsel Tivoli im Nochbaort vun Stoggholm Solna begrawe worre.

Relief uf em Kraus Torg in Solna vun 2008

Gedengge[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

1846 hot ma uf soim Grab e Grabmonument uffgschdellt, uf demm gschriwwe schdeht: „Här det jordiska af Kraus, det himmelska lefver i hans toner“ (Do des irdische vum Kraus, des himmlische lebt in soine Teen.) 1992 is di Schwedische Kraus-Gsellschaft (Svenska Kraus-sällskapet) gegrindt worre. 2006 is en Blatz in Solna noch-em benannt worre (Kraus Torg).

Uff-em Majktblatz in Mildeberg schdeht e brååsene Schdaadue zu Ehre vum Kraus. Uff-em Joseph-Martin-Kraus-Blatz in Buche schdeht en Kraus-Brunne mid-eme brååsene Querfleedeschbieler als Wasserschbeier. Joseph-Martin-Kraus-Stroße gibts in Buche, Weilbach, Borke un Kallsruh, en Kraus-Weg (Kraus väg) in Solna. Schwede hod em 2006 zum 250. Gebortsdag e Briefmaag gewidemt.

Heit befaßt sisch, seit 1982, di Internationale Joseph Martin Kraus-Gesellschaft e. V. in Buche mim Lewe un Werg vum Kraus. Es werre Symposie un Tagunge abghalde, Vereffendlischunge rausgebrocht, Forschungsreise noch Schwede un Eschdreisch gemacht, damit des Lewe un Werg im Zammehang mi-da Mussig un Kuldurgschischt in da mainfränggische Region uffgeaaweit werd. Inderbredazionskurse un Konzerde befasse sisch diregd mim Werg. E Ziel is, alle mussikalische Werge rauszugewwe. Aa di Briefe un liderarische Werge vunem solle vereffendlischt werre. Di Kraus-Gedenggschdädd im Trunzerhaus in Buche werd ewefalls vun da Gsellschaft bedrait.

Aa da ehemolische Leider vun da keniglische Mussigakademie in Stoggholm Hans Åstrand un da US-amerikånische Mussig-Brofesser Bertil van Boer wolle zamme e Gsamdausgab vun de Werge vum Kraus rausbringe.

Werge[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

Em Kraus soi Werge werre faschd all (im Orginal odder abgschriwwe) in da Universidedsbiblothek Uppsala uffghowe. E paa vum Kraus soine Bihnewerge sin im Lauf vun de Johre ins Drottningholmer Schloßtheader kumme.

Zum Werg vum Kraus gheere Käischemussig, Obern, Bihnewerge un Balleddmussig, Lieder un Arie, Sinfoniee un Kammermussig. Da US-amerikånische Brofesser Bertil van Boer hot in de 1980er Johr e Verzeischnis vun de Werge zammegschdellt (VB 1 – 208). Im äänzelne sin des käischemussikalische Chorwerge (VB 1 – 17), Obern un Bihnewerge (VB 18 – 34), Baleddmussig (VB 35 – 40), weldlische Kantade (VB 41 – 47), Arie un Duedde (VB 48 - 66), Kanons (VB 67 – 70), Lieder (VB 71 – 120), Kantade un Paschdorale (VB 121 – 127), Sinfoniee, (VB 128 – 148), Konzerde (VB 149 – 155), Kammermussig fä mähner wie ää Inschdrument (VB 156 – 188), Klaviermussig (VB 189 - 196), un Verschiedenes (VB 197 – 208). En Åhang enthält weidare fuchzäh Werge, dodrunner sechs Sinfoniee, vun denne fimpf verschwunne sin.


Åfang vun da Ouvertür vum Aeneas in Karthago

Als äns vun de wischdigschde Werge gild di Ober Aeneas in Karthago, wu erschder 2006 in Schduggat urufgfiehrt worre is. Bedeidend sin soine Lieder in verschiedene Schbrooche: deitsch, frånzesisch, schwedisch, dänisch, hollännisch un idaljenisch. Di 20 Airs et Chansons (1797 rausgewwe, komboniert vor allem 1783 – 1988) gheere zu de bedeidenschde Liedersammlunge ausem achzehnde Johrhunnert. Des sin vor allem Gedischde vum Geddinger Hainbund. Äns davuu, Der Abschied, schdammt vun em selwer (1783 gschriwwe un komboniert).

Em Kraus soi ledschdi Kombosizion waa di Drauersinfonie un di Drauerkantad fä de Keenisch Guschdav III., wu 1792 uffeme Masgeball umgebrocht worre is.

Imne Uffsatz, are Streitschrift mim Tiddel Etwas von und über Musik fürs Jahr 1777 (1778) hot sisch da Kraus aa teoreddisch mid-da Mussig un de Verhäldnisse vun soiner Zeit befaßt.

Obwohl-er oft mid em Mozat verglische werd – beide sin im selwe Johr uf di Welt kumme un da Kraus bloß ää Johr noch-em Mozat gschdorwe – hod da Kraus uf e annare, soi eigene Aat komboniert un brauch net im Schadde zu schdehe. Soin Stil is vun da Månnemer Klassig gebrägt, awwer aa vun da liderarische Schdreemung vum „Schdurm un Drang“. Charagderisdisch sin bletzlische Kontraschde in da Laudschdärk, awwer aa Passasche im Pianissimo, un Kondraschde im Tembo. Es wa-r-em wischdisch Text un Mussig zu-are Oiheit zu bringe. Da Gluck wa-r-em e Vorbild.

In Schwede hot di Mussig vum Kraus immer ihr Bedeidung ghatt un werd aa heit noch unner ånnarem bei hoche Åläß uffgfiehrt. In Deitschland hot ma sisch in de 1920er un 1930er Johr uff di Werge vum Kraus bsunne, danooch ischs widder oigschlofe. Erschder ab em zweehunnerdschde Gebortsdag vum Kraus, 1956, un vor allem ab de schbäde 1970er Johr is soi Mussig in Deitschland bis heit widder ufgelebt.

Zitade[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

„Kraus war der erste Mann von Genie, den ich je gekannt habe. Warum musste er sterben? Er ist ein unersetzlicher Verlust für unsere Kunst. Die Sinfonie aus C moll, die er hier in Wien besonders für mich schrieb, ist ein Werk welches in allen Jahrhunderten als ein Meisterstück gelten wird, und glauben Sie mir, es giebt wenige die ein ähnliches Werk schreiben können.“

Joseph Haydn 1801

„Kraus promet de devenir un des plus grands de notre monde musical. Je le préfère à Mozart à bien des égards.“ („Da Kraus verschbrischt äner vun de gånz große in unserer Mussigwelt zu werre. Isch zieh-em em Mozart aus edlische Grind vor.“)

Carl Philipp Emanuel Bach

„Der Mann hat einen großen Stil!“

Christoph Willibald Gluck

„Mit mehr Andacht zieht sicher kein Pilgrim zu des Heiligen Landes Überbleibseln als ich zu diesem großen Patriarchen. Er hat eine Leichtigkeit ohnegleichen, wenn er in seinem Element ist, sich augenblicklich in jede Passion zu setzen, in welche er will.“

Joseph Martin Kraus iwwer de Christoph Willibald Gluck

Lidaradur[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

Vum Kraus[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

Iwwer de Kraus[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]

  • Friedrich W. Riedel: Das Himmlische lebt in seinen Tönen. Joseph Martin Kraus, ein Meister der Klassik. Mannheim 1992, ISBN 3-920671-04-X
  • Michael Kube: Joseph Martin Kraus und die Mannheimer Schule, in: Roland Würtz (Rausg.): Das Neue Mannheimer Mozart-Buch, für die Mozart-Gesellschaft Kurpfalz hrsg., Wilhelmshaven 2010, ISBN 978-3-7959-0916-1

Im Netz[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]