Unnaschied vunde Gschischde vun "Hessische Dialekte"

Vun Wikipedia
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Melibokus (Dischbediere | Baidräsch)
k Korr.
Melibokus (Dischbediere | Baidräsch)
Texde
Zail 55: Zail 55:


== Textbeischbiel ==
== Textbeischbiel ==
[[Datei:Aald Berrekopp Biedenkopf.jpg|miniatur|hochkant|Middelhessisch in Berrekopp (Biedekopp)]]
=== Sidhessisch ===
=== Sidhessisch ===


Zail 67: Zail 66:
</poem>
</poem>


Friedrich Stoltze (1884): '''Die Wacht am Rhei'''

<poem style="margin-left: 2em; font-style: italic">
Die Wacht am Rhei, – merr hat kää Ruh,
Merr heert se alsfort brille.
Merr wisse’s ja, zum Deiwel zu,
Un ääch um Gotteswille.

Heint Nacht um Zwelf ehrscht schlaf ich ei,
Da stolpern Zwää voriwer
Un brille laut die Wacht am Rhei,
So daß ich uffwach driwer.

Ich haw en ääch mein Dank gezollt:
Halt’s Maul! un laßt mich schlafe!
Wacht ihr am Rhei so viel derr wollt,
In Frankfort laßt mich schlafe!
</poem>

(Frankforderisch)

[[Datei:Aald Berrekopp Biedenkopf.jpg|miniatur|hochkant|Middelhessisch in Berrekopp (Biedekopp)]]
=== Middelhessisch ===
=== Middelhessisch ===


Zail 90: Zail 111:
</poem>
</poem>


(Wedderaaer Mundaat)
[[Datei:Tafel im "Rhöner Platt" Leibolz Bahnhof.JPG|miniatur|Osthessisch in da Rhen]]

=== Osthessisch ===
=== Osthessisch ===


Zail 97: Zail 119:
Vodder onnser im Himmel,
Vodder onnser im Himmel,
dei Noome soll heilich sei,
dei Noome soll heilich sei,
dei Reich soll komme,
dei Welle soll geschehe,
dei Welle soll geschehe,
bi im Himmel so au off de Erd.
bi im Himmel so au off de Erd.
</poem>
</poem>

[[Datei:Tafel im "Rhöner Platt" Leibolz Bahnhof.JPG|miniatur|Osthessisch in da Rhen]]
'''Seste net dee Säu im Goadde''' (Volgslied)

<poem style="margin-left: 2em; font-style: italic">
Seste net dee Säu im Goadde
Be se widder wöhle
Be se grosse Lecher groobe
in de gaale Rööbe
Spitz ge bei
und biss se in de Bei
des se es Verrecke greeche
de verbeinste Säu!
</poem>

(Fuldaerisch)


=== Niederhessisch ===
=== Niederhessisch ===
Zail 106: Zail 145:
<poem style="margin-left: 2em; font-style: italic">
<poem style="margin-left: 2em; font-style: italic">
Vadder unse im Himmel
Vadder unse im Himmel
dinn Name sall heilich sei,
dinn Reich sall kommen,
dinn Wille sall geschehen,
wie im Himmel, so au uff der Erd.
</poem>
</poem>

Gustav Weber (1913): '''Als Kassel noch en kleines Nest'''<ref>[http://www.kasselwiki.de/index.php?title=Als_Kassel_noch_en_kleines_Nest Kasselwiki: Als Kassel noch ein kleines Nest]</ref> (erschde zwee Schdroofe)

<poem style="margin-left: 2em; font-style: italic">
Als Kassel noch en kleines Nest, das äss schunt lange her,
De „Fulda“ domols „Fulle“ hieß, das weiß me heit nit mehr,
Ne Wasserleitung gab's noch nit, wie jetz in jedem Huss,
Zum Wasserholen mußte dann d's Karline owends nus.

Am zweiten Pingstdag, wie bekannt, do ging's noh Wihelmsheh,
Elektrische, die gab's noch nit, ze Fuß ging's in de Heh.
De „Ahle“ wurde mitgeschleift, se machte korzen Schritt,
De Kinner brachten Leiwerchen un Frikadellen mit.
</poem>

(Kasselänerisch)


== Verweis ins Netz ==
== Verweis ins Netz ==

Iwwa'awaidung vun 00:59, 12. Mai 2013

Hessische Dialegde

G'babbeld in

Hesse, Bayan, Rhoiland-Palz, Nordrhoi-Westfale
Schbroochlischi
Oideelung

Unner Hessische Dialegde (Hessisch) verschdeht ma di meischde innerhalb vun da hessische Landesgrenz gschbrochene Dialegde. Die ghere zum Middeldeitsche un zu de Fränggische Mundaade. Nordeschdlisch vun Kassl werd schun Niederdeitsch geredt.

Zur Zuordnung innerhalb vun de Fränggische Dialegde gibts zwee verschiedene Uffassunge. Vun mansche Dialegdologe werre alle hessische Dialegde zum Rhoifränggische gereschend[1], zu demm noch des Pälzische un des estlische Lothringische ghere. Annare Schbroochforscher zähle bloß des Sidhessische dezu. Di drei hessische Mundaade im engare Sinn, Middel-, Ost- un Niederhessisch, bilde dann innerhalb vum Fränggische e eigene Region, agrenzend ans Middel- beziehungsweis Mosel-, s Rhoi- un s Ostfränggische[2].

Abgrenzung

Des Hessische loßt sisch vun de benochbade Schbroochraim duasch folgende Merkmole unnerscheide:

  • Im Hessische sescht ma ich un machen, im Niederdeitsche ik un maken.
  • Im Hessische sescht ma was, im Moslfränggische wat.
  • Im Hessische sescht ma Pund, im Thiringische Fund, im Ostfränggische Pfund.
  • Im Hessische sescht ma Abbl, im Ostfränggische Abfl.

Dodemit is allerdings bloß e grobe, schemadische Abgrenzung meglich. Fä e genauare Begrenzung muß ma mehr Merkmole betrachde[3].

Als Unnerscheidung zum Kurpälzische hot ma frieher di Linje zwische fest (hessisch) un fescht (kurpälzisch) genumme. Demm folge heit nimmi alle Schbroochforscher. Vum Sidhessische iwwers Kurpälzische zum Sidfränggische werd des „p“ allmählisch immer weider durschs „pf“ ersedzt, je noch da Schdellung im Wort un noch de benochbade Laude.

Di Iwwergäng vum Hessische ins Pälzische, ins Thiringische un ins Ostfränggische sin fließend.

Oideilung

Im Wesendlische loßt sisch des Hessische in vier Dialegdregione oideile: Nieder-, Ost-, Middel- un Sidhessisch.

  • Sidhessisch schwetzt ma im Odewald (oischließlisch im bayarische Landkreis Mildeberg), an da Bergschdrooß, im Ried un im Maintal, im Rhoigau un im Rhoiland-Pälzische Rhoihesse. Vum Middelhessische unnerscheid sisch des Sidhessische viel mähner wie vum Pälzische.
  • Middel- un Owwerhessisch sin Synonyme. So babblt ma um Maaburg un Gieße, in da Wedderaa un im Taunus, außerhalb vun Hesse in da Gegend vun Hacheburg un Montabaur in Rhoiland-Palz un im Maindal mit Aschaffeburg (Bayan).
  • Osthessisch redt ma in da Region um Hersfeld un Fulda, im nerdlische Schbessat bis ins bayrische Unnerfrangge noi.
  • Niederhessisch (net zu verwegsle mit Hessisch-Niederdeitsch) werd nerdlisch vun Maaburg bis noch Kassl (Schdadt) gschbroche.


  • Unner Nordhessisch verschdeht ma entwedder Niederhessisch odder Nieder- un Osthessisch zamme.
  • Im Vogglsbergkreis begegne sisch alle drei: des Middel-, Ost- un Niederhessische.
  • Des Rhoihessische werd vun mansche Dialegdologe schdatz em Hessische em Pälzische zugeordnt.

Textbeischbiel

Sidhessisch

Vadderunser

Vadder unser im Himmel,
dein Nome soll heilisch sei,
dei Reisch soll kumme,
dei Wille soll geschehe,
wie im Himmel so aa uf de Erd.

Friedrich Stoltze (1884): Die Wacht am Rhei

Die Wacht am Rhei, – merr hat kää Ruh,
Merr heert se alsfort brille.
Merr wisse’s ja, zum Deiwel zu,
Un ääch um Gotteswille.

Heint Nacht um Zwelf ehrscht schlaf ich ei,
Da stolpern Zwää voriwer
Un brille laut die Wacht am Rhei,
So daß ich uffwach driwer.

Ich haw en ääch mein Dank gezollt:
Halt’s Maul! un laßt mich schlafe!
Wacht ihr am Rhei so viel derr wollt,
In Frankfort laßt mich schlafe!

(Frankforderisch)

Middelhessisch in Berrekopp (Biedekopp)

Middelhessisch

Vaterusser

Vater usser im Himmel,
dai Noame soll heilisch sai,
dai Reich soll komme,
wei dau willst, su soll es gieh,
im Himmel en aach off der Eer.

Peter Geibel (1895): Mein schinste Gruß dr Wearreraa! (erschdi Schdrof)[4]

Di Wearreraa, su schih gelähje,
Meat Wiß ean Wahld, meat Doahl ean Hih,
Die Wearreraa meat all ihrm Sähje,
Meat Frücht ean Obst, meat Mensch ean Vieh -
Däi läiw ich üwer alle Moaße
Meat ihrer Luoft ean meat ihrm Wih;
Si eaß m’r suh ohs Herz gewoase
Wäi uf d’r ganze Welt nix mih.

(Wedderaaer Mundaat)

Osthessisch

Vodderonnser

Vodder onnser im Himmel,
dei Noome soll heilich sei,
dei Reich soll komme,
dei Welle soll geschehe,
bi im Himmel so au off de Erd.

Osthessisch in da Rhen

Seste net dee Säu im Goadde (Volgslied)

Seste net dee Säu im Goadde
Be se widder wöhle
Be se grosse Lecher groobe
in de gaale Rööbe
Spitz ge bei
und biss se in de Bei
des se es Verrecke greeche
de verbeinste Säu!

(Fuldaerisch)

Niederhessisch

Vadderunse

Vadder unse im Himmel
dinn Name sall heilich sei,
dinn Reich sall kommen,
dinn Wille sall geschehen,
wie im Himmel, so au uff der Erd.

Gustav Weber (1913): Als Kassel noch en kleines Nest[5] (erschde zwee Schdroofe)

Als Kassel noch en kleines Nest, das äss schunt lange her,
De „Fulda“ domols „Fulle“ hieß, das weiß me heit nit mehr,
Ne Wasserleitung gab's noch nit, wie jetz in jedem Huss,
Zum Wasserholen mußte dann d's Karline owends nus.

Am zweiten Pingstdag, wie bekannt, do ging's noh Wihelmsheh,
Elektrische, die gab's noch nit, ze Fuß ging's in de Heh.
De „Ahle“ wurde mitgeschleift, se machte korzen Schritt,
De Kinner brachten Leiwerchen un Frikadellen mit.

(Kasselänerisch)

Verweis ins Netz

Zur Schbroochgeografie

Änzlnochweis

  1. Zum Beischbiel Werner König: dtv-Atlas Deutsche Sprache
  2. Zum Beischbiel Peter Wiesinger
  3. wie zum Beischbiel uf da Kadd Modell der Sprachräume in Unterfranken vum Unterfränkischen Dialektinstitut Würzburg
  4. Wikisource: Mein schinste Gruß d'r Wearreraa
  5. Kasselwiki: Als Kassel noch ein kleines Nest