Bruhrååi
Da Bruhrååi is e Landschaft in da nerdlische Rhåiewene, vun Ald-, Neilosse un Sangd Lee im Norde bis Neidorf, Neithard, Büchenau un Unnergrobach im Siide. Begrenzt werd se im Wesde dursch de Rhåi un im Osde dursch de Graaichgau. Des Gebied ghert heit zum Landkreis Kallsruh un zum Rhåi-Negger-Kreis.
Nadur[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]
Da Bruhrååi beschdeht aus drei Nadurraim. Am Rhåi endlang is di Rhåiau (Nadurraimlische Oiheid 222: Nerdlische Owwerrhåiniidarung) mid beschdehende un verlandede Aldrhåiärm. Di Niiderterrass ligt heecher un beschdeht aus Schodder- un Sandfläsche. Der Sand isch am End vum Bleischdozän vum Wind ågeweht worre. S gibt aa Diine. Uf da Niiderterrass ligge Wälder (vor allem di Lußhardt), Wisse un Felder. Da dridde Nadurraum isch di Randsenk am Fuß vum Graaichgau (Niiderterrass un Randsenk: Nadurraimlische Oiheid 223: Haadtewene).
Gschicht[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]
Im Johr 1366 erschåint da Nåme Bruhrååi in are Urkund. In seller hot da Kaiser Karl IV. em Hochschdifd Schbeyer di erworwene Reschde am Bruhrååi beschdedischd. Schun 1056 hot da Kaiser Håinrisch III. des Gebied em Bischof vun Schbeyer gschenggt. Noch bis 1803 hot da Bruhrååi zum Fäschdbischdum Schbeyer geghert. Ab 1402 is des reschtsrhåinische Gebied vum Hochschdifd Schbeyer vun da Landfautei Bruhrååi in Undeheim, em heidische Philippsburg, verwalded worre. Newam Gebied in da Rhåiewene hawwe do aa di Orde im Graaichgau bis Horreberg, Balzfeld, Mihlhause, Eeschdringe, Zeutern un Neuebürg dazugeghert, eweso wie weider im Siide Brusel, Owwer- un Unnergrobach. Schbäder hot ma de Sitz vun da Landfautei noch Brusel verlegt.
Nåme[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]
Im Nåme Bruhrååi schdeggt des Wort Bruch, wu e sumbfische Niederung odder en Sumbfwald bezeischent (vergleisch de Ordsname Brusel = Bruh-sel, iwwerlifferder alder Name vun 1385). En Rååi is en mid Gras bewachsener Grenzstreife odder en langgezoorener mid Gras bewachsener Hång.[1] Meglischerweis bezieht sisch Rååi uf de langgezoorene Hång zwische da Rhåiewene un em Graaichgau. Dodezu gibts awwer verschiedene Moinunge.
Schbroochwisseschafdlichs[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]
Di Grenz zwischem ehemolische Fäschdbischdum Schbeyer (em heidische Bruhrååi) un da nerdlisch åågrenzende Kurpalz zeischend sisch heit noch in e paa Unnerschiede in da Ausschbrooch vun bschdimmde Laude ab. Di Grenze vum Laudwandel laafe net all gleisch mi-da Grenz vun de Fäschdetimer, die laafe deils ää, zwee Orde newedråå. Schunsch sin di Dialegde eng midnånner verwandt, di Unnerschiede ligge bragdisch nur in da Ausschbrooch. Es zeige sisch folgende Unnerschiede[2]:
| Mäjgmool | Nerdlischer Bruhrååi | Kurpalz um Wissloch rum |
|---|---|---|
| P/Pf am Wordååfang | Pf | P |
| Beischbiil | Pfoschde | Poschde |
| middelhochdeitsches ei | als Diphtong (Zwielaud) erhalde | Monophtong (Äälaud) |
| Beischbiil | Gooiß/Gaaiß | Gaaß |
| mhdt. ei vormne Nasal | eweso | eweso |
| Beischbiil | Booi/Bååi, Rååi | Båå/Bää, Råå |
| ch noch e un i | ch | sch |
| Beischbiil | Kechin, Millich | Keschin, Millisch |
| Verklänerungsendung | -li | -le |
| Beischbiil | Ängeli, Warreli | Ängele, Wejjele |
| Verdumbfung vum a | verdumbfd | bleibd a |
| Beischbiil | Gååde, Håås, Fråå | Gaade/Gadde, Haus, Fraa |
Bruhrååibåhn[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]
Dursch de Bruhrååi fährt di Bruhrååibåhn, e rund 26 km långe Båhnschdregg vun Brusel iwwer Grawe-Neidorf un Philippsburg bis iwwer de Rhåi niwwer noch Germersche.
Quelle[Schaffe | Om Gwelltegschd schaffe]
- ↑ Deitsches Wärderbuch, Lemma Rain un Sidhessisches Wärderbuch, Lemma Rain
- ↑ Oskar Kilian: Mundart, in: Die Stadt- und Landkreise Heidelberg und Mannheim (Amtliche Kreisbeschreibung) rausgewwe vun da Staatlichen Archivverwaltung Baden-Württemberg in Verbindung mit de Städte un de Landkreise Heidelberg un Mannem, 1966–1970, Bånd 1, Allgemeiner Teil, 430–457