Adam Remmele

De Adam Remmele (* 26. Dezember 1877 in Altnaidorf, fraireligies; † 9. September 1951 in Fraiburch) isch e daitsche Bolitiker vun de SPD in Bade gwest. Er isch zwäämol Badische Staatsbresidänt gwest: 1922/23 un 1927/28. De Remmele ghert zu de wichtichschte badische SPD-Bolitiker in de Weimarer Zait.

Bis 1918

De Adam Remmele isch in Altnaidorf im Ourewald, wo sait 1975 zu Schenau ghert, uf d Welt kumme als Suhn vum Peter Remmele (1850-1891), ämme Miller, un de Katharina geb. Daub (1858-1941). Er hot no drai Brierer ghatt. De Remmele isch in Altnaidorf uf d Volksschul gange, denn het er 1890 im pälzische Ludwichshafe Miller gelehrt. Noch de Gsellebriefung 1893 isch er uf Wannerschaft durch Sieddaitschland gange. Wo er noch e baar Johr uf Ludwichshafe zerickkumme isch, isch er 1894 in d SPD un in d Gwerkschaft aigedrore. Er hot als Miller in Mihle gschafft un an de Sunndach hot er Werwung gmacht fer d Gwerkschaft. Weche dem isch er vum Unternemmerverband bal uf e Schwarze Lischt gsetzt worre un hot ach e baar Mol sai Ärwetsstell verloure. Mit 21 isch er schun im Vorstand vum Berufsverband, vun de Gwerkschaft un ach vun de Bartei gwest. Er hot sich ach engaschiert fer d Konsumverain un isch in de Ufsichtsrout vum Ludwichshafener Konsumverain gwehlt worre.

1901 hot de Adam Remmele d Philippine Dilger (1881-1933) ghairat. Sie hän drai Buwe ghatt.

Wo in Ludwichshafe 1903 s Ärwetsamt aigricht worre isch, isch de Remmele Läärer vu dem Amt worre. 1905 hot er e Stell in de Haubtverwaltung vum "Deutschen Mühlenarbeiterverband" kriecht un isch noch Altenburg in Dieringe gezoche. Drai Johr speter, 1908, isch er wirra zerichkumme un isch in Mannem Redakteur bai de Volksstimme worre, wo vun de SPD rausgewwe worre isch.

De Adam Remmele hot 1909 bai de Landdachswahl kandidiert, isch aber nit gwehlt worre, dofer isch er 1911 in de Stadtroot vun Mannem gwehlt worre. Bis 1918 isch er Stadtroot gwest un au Mitglied vun de Krääsversammlung.

Im Erschte Weltkriech isch de Remmele erscht als Dezernent vum Lewensmittelamt in Hamburg verbflichdet gwest, 1918 isch er no kurzer Zait im Landsturm in Villinge gwest.

1918 bis 1933

Wu de Kriech verlore gange isch un noch em Kieler Matroseufstann un de Novemberrevolution de Kääser Wilhelm II. am 9. November 1918 hot misse zerickgedrore, isch de Remmele uf Mannem zerickgange un isch zamme mit saim Brurer Hermann Mitglied im Lannesausschuss vun de Awaider- un Soldateret (Elferausschuss) worre. Er hot dann die nai baadisch Vorlaifich Volksregierung unnerstitzt.

Am 5. Januar 1919 isch in Bade e Verfassungsgebende Nationalversammlung gwehlt wore, d SPD isch zwätsterkschte Bartei noch em Zentrum worre, d USPD isch aus de Regierung ausgedrore. Am 3. April 1919 isch die nai badisch Regierung gebild worre, de Adam Remmele isch 1. Vizebräsident vun de Nationalversamlung worre un badische Inneminischter.

Sai Brurer Hermann Remmele isch Mitgrinner vun de USPD gwest un 1919 USPD-Bezirkssekretär fer Bade un d Palz worre un 1920 in d KPD aigedrore. Weche de gechesätzliche Positione vun de SPD un de USPD bzw. KPD hän sich die zwää Brierer Adam un Hermann verstritte. De Hermann isch 1933 in d Sowjetunion gflichtet un isch im Rahme vun ere Stalinistische Saiwerung 1937 verhaftet un 1939 verschosse worre.

De Adam Remmele hot d Volkswehre als Gfohr fer d Demokratie aagsähne - s hot erscht am 22. Februar 1919 e Putschversuch z Mannem gewwe - weche dem hot er als Inneminischter d Volkswehre ufglest. En annere Schwerpunkt vun sainer Ärwet isch d Raichsreform gwest, dodezu hot er 1929 Vorschlech gmacht.

Wail s Amt vum Staatsbräsident jeres Johr gwechselt hot unner de Minischter, isch ach de Remmele im November 1922 fer ää Johr Badische Staatsbräsident worre, zum zwätte Mol dann 1927/28.

1925/26 isch er ach noch Badische Kultusminischter gwest, wail d DVP aus de Regierung ausgedrore isch.

Wo de Remmele bai de Grundstäälechung vun de Fraiburcher Universitätsklinik gwest isch, hot em d Universität Fraiburch im November 1926 en Ehredoktor verlihe.

1928 isch er in de Raichsdach gwehlt worre. Noch de Regierungsumbildung 1929 isch er badische Justizminischter un ach wirrer Kultusminischter gwest.

Ab 1929 hot er all meh Konflikt mit de Rechtsbarteie ghatt, no Ausenannersetzunge mit em vu de Nazis dominierte ASTA an de Universität Haidelberch un verschiedene Professore an de Universitäte Haidelberch un Fraiburch hän em rechte Zaitunge bai de Raichsdachswahl 1930 e außerehlichi Beziehung nochgsacht, was ien arch belaschtet hot, wail sai Frää schu lang krank gwest isch. De Remmele isch dann am 30. Juni 1931 vun alle saine Ämter zerickgedrore. Er isch noch Hamburg gezoche un isch dort Mitglied im Vorstann vum Zentralverband deutscher Konsumvereine worre.

1933 bis 1945

Ach wenn de Remmele nimmi in de Bolitik aktiv gwest isch, isch er trotzdem bald, nochdem d Nationalsozialischte an d Macht kumme sin, en Opfer vun de Gwaltherrschaft worre. Am Enn vum März 1933 isch em sai Minischterpension entzoche worre, am 4. Mai 1933 isch er in Hamburch vun de Gestapo verhaftet un am 13. Mai noch Kallsruh gerbocht worre.

De NS-Gauläärer Robert Wagner un de Inneminischter Karl Pflaumer hän d Aawaisung gewwe, dass de Remmele zamme mit sechs annere prominente Sozialdemokrate in re "Schaufahrt" am 16. Mai 1934 uf me offene Laschtwache durch Kallsruh gfahre worre, vum Gfängnis Riefstahlstraße zum Bolizeipräsidium am Marktplatz un dann iwwer Brusel in s KZ Kislau. Dausende vun Lait sin an de Stroße gstanne un hän zugeguckt un die Gfangene gespott. Kapelle hän s Lied "Das Wandern ist des Müllers Lust" gspielt, Fluchblätter mit em Text sin verdäält un d Lait aagehalt worre mizzesinge. Domit hot ma v. a. de Adam Remmele demietiche wolle, wail er vun Beruf Miller gwest isch. De Remmele isch dann zeh Monat lang im KZ Kislau gfange ghalte worre.

Am 27. Juli 1933 isch sai Frää gstorwe. De Inneminischter hot sai Gsuch fer e Hafturlääb zu de Laicht abglehnt, awwer de Lacherkommandant Franz Konstantin Mohr hot em Remmele 14 Dach Urlääb gewwe "uf Ehrewort". Im Lauf vum Johr 1933 un 1934 sin e Dääl Gfangene wirrer entlosse worre, de Remmele am 9. März 1934. Er isch dann wirrer noch Hamburch gange. Am Aafang hot er Schwierichkaite ghatt, e Ärwetstell ze finne, schließlich hot er e Versanngschäft fer Kaffee, Tee un Kakao iwwernemme kinne. Dovun hot er awwer kaum läwe kinne, weche dem hot er bai de Badische Regierung en Aadrach gstellt uf e Iwwergangsgeld un hot dann ach e monatliche Bedrach vun 250,- Raichsmark kriecht. Im Juli 1943 isch s Haus vum Remmele bai me Bombeaagriff uf Hamburch zerstert worre, er hot dann iwwergangswais in Hechthausen an de Niederelbe blaiwe kinne.

noch 1945

Glaich noch em Kriech isch de Remmele wirrer uf Hamburch zerickgange. Er hot geholfe d Konsumverein wirrer ufzebaue un isch vun 1947 bis 1949 Gschäftsfierer im Vorstann vum Zentralverband gwest.

Vun Meerz 1946 bis 1949 isch er Vorstannsmitglied in de Hamburcher Pensionskasse gwest un er hot ach im September 1946 uf de SPD-Lischt fer d Hamburcher Bircherschaft kandidiert.

Vun Februar 1948 bis im Auguscht 1949 isch de Remmele Mitglied vum Wirtschaftsrot vun de Vereinigte Wirtschaftsgebiet in Frankfurt a. M. gwest.

Im Entnazifizierungsprozess geche de Franz Konstantin Mohr, de ehmolich Lacherkommandant vum KZ Kislau, hot de Remmele 1947 in Dieburg zugunschte vum Mohr ausgsacht, wail der als Kommandant die Gfangene gut behandelt ghat hot.

Am 16. Mai 1948 isch em Remmele d Ehrerbircherwird vun Kallsruh verlihe worre.

D Universität Fraiburch hot em im Mai 1946 au sai Ehredoktor wirrer zerickgewwe, wu ihm im Dritte Raich aberkannt worre isch.

De Adam Remmele isch am 9. September 1951 in Fraiburch gstorwe. Er isch im e Urnegrab uf em Hääptfridhof in Kallsruh begrawe.

Sunschtichs

In Schönau-Altneudorf gebt s e Adam-Remmele-Str. Am Haus, wu er uf Welt kumme isch, isch 1956 e Gedenkdafel ufghängt worre.

Im Kallsruher Stadtdääll Daxlande gebt s sait 1965 d Adam-Remmele-Schule, e Grunn- un Hääptschul.

Werk un Schrifte

Die Lage der Mühlenarbeiter Deutschlands. Nach statist. Erhebungen d. Mühlenarbeiterverbandes. Alteburg, 1906.
Staatsumwälzung und Neuaufbau in Baden. Ein Beitrag zur politischen Geschichte Badens 1914/24. Chaarlsruej, 1925.
Vorschläge für die Reichs- und Länder-Reform. Chaarlsruej, 1929.
Baden vom Absolutismus zum Volksstaat. Chaarlsruej, 1931.
Die Futterkrippe. Eine Auseinandersetzung mit den Nationalsozialisten. Berlin 1931.
Die Konsumgenossenschaften im Neuaufbau. Offebach, 1947.

Literatur

Andreas Cser: Vom Altneudorfer Müllergesellen zum badischen Staatspräsidenten. in: Schönauer Geschichtsblätter 3, 1983: 25-36
Badische Biographien - Neue Folge. Hrsg. im Auftrag der Kommission für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg von Bernd Ottnad, ab Bd. 5 von Fred L. Sepaintner. Kohlhammer, Stuttgart 1982. Bd. 2, 225ff.
Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Hrsg.): Der Freiheit verpflichtet. Gedenkbuch der deutschen Sozialdemokratie im 20. Jahrhundert. Marburg 2000, S. 266f.
Walther G. Oschilewski: Wille und Tat. Der Weg der deutschen Konsumgenossenschaftsbewegung. Hamburg 1953
Wilhelm Fischer: 60 Jahre geg. 60 Jahre Dienst am Verbraucher. 1894–1954. Festschrift Hamburg 1954
Günter Wimmer: Adam Remmele. Ein Leben für die soziale Demokratie. Regionalkultur, Ubstadt-Weiher 2009, ISBN 978-3-89735-585-9
Vorlach:NDB

Weblinks

Staatspräsidente vum Land Bade

Zait vum Nationalsozialismus:
Robert Wagner (Raichsstatthalter) | Walter Köhler (Minischterpräsident)

Noch em Zwätte Weltkriech:
Leo Wohleb