Pälzerwald

De Adiggl isch iwwade Pelsawald, fä onnare Bdaidunge vun Fals kkonnschd do gugge

De Adiggl saachd a was iwwa die Aisbach, fä ånnare Bedeidunge vun Aschbach kånschd do gugge

De Pälzerwald, aach Pälzer Wald, is's greescht zämmehängend Waldgebiet in Daitschlond. Newwerm Woi is de Wald e wichdische Idendidädsfaktor vun de Palz. Die gonz Palz is vull devunn – sowaid wie s Lond ned fer Wingerder gebraucht werd orer fer Grummbeere orra Dabag zu plonze. De wichdigschde Dääl devunn is de „Pälzerwald“, der wu aach mid mecher wie ⅓ vum Lond de gräschde Äänzldääl vun de Palz un said 58 aach Naduurpaarg is.

Nome

Soi Nome hoddä in de Midd vumm Nainzeende Joohunnäd vun de Foschdlaid griehd, die wu dodemid den gonze Wald uff Sondschdää zommegfaßd hen.

Laach

Im Norde gehder nahdlos ins (Nord)Pälzer Bärschlond iwwer, im Siede ender onde Grenz, im Oschde midde Haad – de Nadurpaarg gehd nuch weirer bis zor Woischdrooß – un im Weschde meschder im Booche vun Londschduul iwwer Waldfischbach-Bojalwe an Bärmärsens vurbai bis noo Schweix-Liieschid, wu die Grenz dorschgied. Aischndlisch gehd de Pälzerwald jo nuch viel wärer bis waid in die Woogese, un im Siede bis ins närdlisch Elsaß.

Uffdählung

In de Midd laihd de „middler Pälzerwald“. Des is vunde Isenach un Laudre-Däägm bis enunnee noo Bärmasens-Landach. Meerschdedääls sin des‘s Holzlond, es Gräfeschdoiner Lond un die Frongewaid.
Was im Norde devunn laihd, hääsd mer de „närdlische Pälzerwald“
Un de Siede hääßd de „siedlische Pälzerwald“.

Haad

Blick uff de Haardtrand vun de Madeburg bei Eschbach Rischdung Norde

Dä gonze Oschdrand hääßd mer die „Haad“. Sie beginnd un end midde Woischdroß im Noadde in Bockrem un im Siede in Schweische. De heegschde Bärsch is die 673 m hohe Kalmid. Uff de Haad lije die wischdigsde Bursch un Schlesser wie es Kloschder Limbursch, es „Hambacha Schloß“ un de Driefels.

Aischndlisch is die Haad (gschriwwe "Haardt") när alläns de Õõschdiehch vunde Rhoieewene zum Pälzawald enuf bis uf die Gipl, also ä Onänonnaraihung vun Bärschflonge. Un dodenoo hod mär di Bärsch dehinna frija es "Haardtgebirge" gschännd - än uumechlische Nome. Saidde Umbenennung in Pälsawald sollds aischndlisch dodemid passee soi, awwa dorsch die vielfäldisch ald Lideradur zum Pälsawald - där waa hald schun frieh än Grund fär driwwa zu schraiwe - dodorsch schbuggd där alde Begriff midde unaschiedlischsde Definizione haid noch dorsch Främdefiera un is sogaa in zwäddklassische naijare "Fachbiescha" noch zfinne.

Die ledschd - un als noch gildisch - Klaaschdellung därfd wohl vum Birgl schdamme, där wo bai de Inwaihung vunde Woihschdrooß zunärrem Vawaldungsmensch gsaad hen soll: "Die Haad is un bleibd die Haade, die Oschdflang vum Pälsawald. Un die Woischdrooß laafd, wonnse die Haad ned beriehre duud, newenerre long dorsch die Rhoiewene. Des griehna aach alles noch schrifdlisch, is alles schun fäddisch."

Viel vun dänne Orde, die wo friehja "an de Haad" ghäße hän un haid "on de Woischdrooß" hääße, laije also daadsäschlisch sowohl onde Woihschdrooß wie aach ande Haad, ofd sogaa uf de Haad: unne im Oschde bild die Woischdrooß die Grenz orra gehd gaa dorsch de Ord dorsch, owwe, im Weschde, ziehn sisch die Haisa die Bärschflang enuf.

Gschichd

Die Bärsch hen sich uffgfald, wie voa 300 Millione Jooa Urairoba un Urafriga es ärschde mol zammegedozd sin. Hunnerd Millione Jooa schbääda hod sisch de Bundsondschdoi druff abgeloachärd un do driwwä aach nuch Muschlkalk un annere Geschdää, awwer die sin faschd gonz un däa Kalk meeschdedääls fordgeweschd worn. Voa 43 Millione Jooa is don de Rhoigrawe oigebroche un hod sisch 25 Millione Jooa long uffgfilld – sellemols hod des nuch iwwer die Weddeeau midde Nordsee zommekhonge – un dea hod don die Haard augebild. De Reschd vun de Londschafdsfoame hen don Ais un Schnee und Reje un Bäsch ausgeäawed. – Un die hen aus dämdoo Bundsondschdoi do aach ofd nuch die allerdollschde Foame ausgewäschd, die wo dääls sogaar Naduurdengmäla worn sin. Dorsch den Grawebruch gäbds haid nuch glänerie saismische Agdiewidääde un dodevunn kumme aach all die Basald un Granidformazione.

Bärsch

De heegschde Bärsch is die Kalmid mid 673 m. Des is ään grooße Heejezuuch, wo aach nuch de Äschkopp, de Kesslbärsch un de Waißbärsch umfaßd. De Schaafskopp isch zamme midm Morschebärsch, Roodsolbärsch un de Steischerkopp/Schänzl ää zommenhängndes Massiv mi verschiedne Heejebungde. 'Bärsch iwwer 600 m sin

Kallmid (673 m)
Kesselbärsch (663 m)
Roßbärschg (637 m)
Huuchbärsch (635 m)
Hohe Looch (619 m)
Schaafskopp (617 m)
Bleddersbärsch (617 m)
Steischerkopp/Schänzl (614 m)
Eschekopp (609 m)
Morschebärsch (608 m)
Roodsolbärsch (607 m)
Weißenberg (607 m)
Mosisberg (608 m)
Hortenkopp (606 m)
Taubenkopp (603 m)

Wässerscher

De Sondschdoi isn eeaschdglassige giganndische Filder, wu de Palz sogaar jezerd nuch viel, viel gsunde Gwellscher schenge duud. Un dodemid hot s do aach en Haafe Bächlscher un – dääls nadierlisch, dääls dorsch Uffschdaae – aach viel Wooche, wie mer die greesern Dimblscher hääßd. Diregd zum Rhoi bläddschern

Primm,
Aisbach,
Eggbach un
Isenach,
de Schbayabach mid Hainbach, Gräbsbach, Muudebach (Moorebach) un Huuchschbayabach,
die Gwaich mim Wellbach,
Glingbach,
Ärlbach,
Oddäbach,
Wieslaudär
un Saua, wu als Saabach oofängd, awwer ned zor Saa geed, sunnern dorsch de Elsaß in de Rhoi laafd.

Iwwer die Nooh zum Rhoi meschd die Alsens un aach die Wallaudär kimmd nuch aasm Pälzerwald und geehdon in de Glan un so iwwer die Nooh zum Rhoi. Gonz auße enumm iwwer Schwazzbach un Blies, Saa un Muusl zum Rhoi laafe die Möosalb middm Aschbach un die Rodalb midde Merzalb.

Bursche un Schlässee

Bursche un Schlässa hot s viel im Pälzer Wald, gucken dodezu ach in de Lischd vunde Bursche un Schlässa im Pälzer Wald. Hiea ä kläni Auswahl:

de Drifels, wu mehafach Uffbewahrungsord vunde Raischsklääodie gewäsd is, wu de englisch Rischad, de Leewehäz, gfange gwäsd waa, unwu de Normanneschatz is ufbewahrd worn.
es Hambacha Schloß, des wu soäni grußi Roll im Fraihaidskampf gschbield hod.
de Beawaadschdoi vum Hans Trapp (Hans vun Throta), die wu haid nuch bewohnd is
die Wolfsbursch, die wu vun òófang óó Naischdadt gschidzd hod
die zwää Laininga Bursche im Laininga Daahl, Sidz vum mäschdische Adlsgschläschd dera vun Laininge
die Drachefels im Waasgau mid iam innä Felsnodl enoighaane Bärschfried
die viele Dobblbursche, wu inärm änge Daal änónne gejeiwwalaie
die Lemberch mid ihrne faschd hunnad Meda diefe Schachdzischdärn

Jedi vun dänne Bursche is ä scheenes Wandaziel!

Verkehr un Besiedlung

De Pälza Wald is haid nuch nid su rischdisch färde Vakea ärschlosse. Mid 76 Inwohna uff de Quadradkilomeda issa när dinn bsiedld, su doß es zwa viel kläni, schdimmungvoll Schdräßja hot, awwe kaum greßari Schdrooße: im Norde tangiad die A6, die wu vun Värnm iwwa Laudre un Hombursch bis nóó Saabrigge gehd, vun wu se in Frongraisch als A 320 un A4 waidafiad bis Paris (wie jedi fronzeesisch Audobahn) un waida bis Le Mans, woo se sischgawwld nóó Nantes un Renne inde Bredannje.

Zwische Därkm un Lautre gehd d B 37, wu hinnä Därkm in die A650 nóó Luuschhafe iwwagehd. In Frongeschdäh zwaischd die B39 iwwä Lombräschd nóó Naischdadt un waira nóó Schbaya bis Hockerem. Bai Huchchbaya wädie B37 vunde B48 gekraizd, die wu vun Binge iwwa Kraiznach un Annwaila un Bärschzawere fiad. Donn sin nuch die B10 vun Pärmasens nóó Landach un aira bis Schbaya, un die B427, wu in Hinnawaidedahl vun de B10 abgehd un iwwa Dahn un Bärschzawere nóó Kannl mäschd – un schließlisch die B427, die wu am Weschdrond vunde Nahe zwische Kern un Ida-Owwaschdoi on Lautre voabai nóó Pärmasens fiad.

Außa dänne Schdrooße gäbds nuch ä grußi Aisebahnlinie: die vun Haidlbärsch iwwa Naischdadt un Saabrigge nóó Paris.

Sea raisch gseschned is de Pälzawald awwe mid klää Schdräßja un viele, viele guudgepfeschde Wandaweesche, die wu de Pälzawaldväoi unnahäld.

Sunschdiges

Iwwer die viele scheene un seldene Dierscher un Blimmlscher un aach iwwer die Naduudengmälr kennener in de Aadiggele Naduurbaarg Pälzer Wald un Biosphäärereeserwaad Pälzer Wald noolese.

Weblings

Commons: Pälzerwald — Waitere Mulitimediadataie zum Artikel